پیامدهای برداشت شن و ماسه بستر رودخانه‌ها و نگاهی اجمالی به سیمینه‌رود وضعیت فعلی آننوشتهی فاتح استادعبداله پور
دانشجوی کارشناسی مهندسی عمران، دانشگاه قاضی طباطبایی ارومیه
(چاپ‌شده در شماره‌ی ۱۰۰ نشریه‌ی «پیام بهاران»)
مقدمهرودخانه ها شریان های حیاتی هرکشور محسوب می شوند که حفاظت و حراست از آن‌ها اهمیت دارد. رودخانه ها جدا از تغییرات طبیعی، دستخوش دگرگونی های زیادی هستند. سدسازی،آلودگی های ناشی از تخلیه ی فاضلاب ها،بهره برداری آب و بهره برداری شن وماسه هریک به نوعی در دگرگونی محیط زیست رودخانه ها موثرند.
بهره‌برداری از شن و ماسه‌ی بستر رودخانه و پیامدهای آنیکی از فعالیت های مخرب که بر رودخانه ها انجام می گیرد ،بهره برداری بی رویه از شن وماسه بستر آن هاست. وابستگی فعالیت های پردامنه ساختمانی و توسعه وعمران کشورها به شن وماسه بستر رودخانه ها آن هارا به طور جدی درمعرض تهدید بهره برداری بی رویه قرارداده است.
پیامدهای زیست محیطی استخراج شن وماسه همیشه به آسانی وبی درنگ خود را نشان نمی دهد.به همین دلیل اغلب دست کم گرفته می شود. پیامدهای فزاینده و بلندمدت شمارزیادی از عملیات استخراج درصورت عدم کنترل ،باعث تخریب اکوسیستم های رودخانه ای وساحلی می شوند.شن وماسه عمدا" از نهشته های بستر رودخانه ها برداشت می شود.برداشت شن وماسه باعث تغییر خصوصیات فیزیکی گسترده تحت بهره برداری وتخریب گیاهان،جانوران وخاک های نزدیک به محل بهره برداری شده و در سیستم هیدرولوژی منطقه اختلال به وجود می آورد.
برخی از پیامدهای بهره برداری از شن وماسه بستررودخانه عبارت اند از：تعلیق موادرسوبی،نفوذآب شور،کاهش ظرفیت طبیعی رودخانه در جذب مواد غذایی فاظلاب،فرسایش بستر و ساحل رودخانه،افزایش آلودگی صوتی در حوزه رودخانه، اختلالات بصری و افزایش ترافیک جاده های حاشیه رودخانه.
سیمینه‌رود و وضعیت کنونی آنسیمینه رود باطول ۲۰۰ کیلومترمربع یکی از مهم ترین رودخانه های استان آذربایجان غربی می باشد که بخش گسترده ای از آن در حوزه استحفاظی شهرستان بوکان قراردارد. سیمینه رود از کوهستان های منطقه سقز،بانه و کردستان عراق سرچشمه گرفته وپس از عبور از شهربوکان واطراف شهر میاندوآب به دریاچه ارومیه می ریزد.
سیمینه رود در مسیر خود شاخه های زیادی از ترجان،اسکی بغداد و کهریزه ایوبی دریافت کرده واز غرب بوکان گذشته تا در سرراه خود شاخه های چندی از رودهای کوچک به آن می پیوندد و در موازات زرینه رود حرکت کرده وارد جلگه میاندوآب می شود و همچنین زمین های فراوانی را در محدوده میاندوآب آبیاری می کند.
طول سیمینه رود ۲۰۰کیلومتر مربع ومساحت حوضه آبگیر آن درمحل داشبند ۲۰۹۰ کیلومترمربع و میانگین آب سالانه آن معادل ۶۴۰ مترمکعب است.آب دهی آن ۹.۶۷ مترمکعب در ثانیه می باشد. (منبع：دانشنامه ویکی پدیا)
باتوجه به اینکه فعالیت عمده ی ساکنان روستاهای حاشیه ی سیمینه رود که شامل درصد زیادی از جمعیت شهرستان بوکان می باشد کشاورزی است و محل تامین آب کشاورزی آن به صورت مستقیم یا غیر مستقیم سیمینه رود است،این رودخانه تاثیر بسزایی در اقتصاد این شهرستان دارد و غالبا" عمده تولیدات مهم کشاورزی مانند چغندر قند،محصولات باغی و سبزیحات و... این شهرستان از محل زمین های حاشیه سیمینه رود صورت می گیرد؛به همین دلیل سیمینه رود از اهمیت وارزش والایی برخوردار است ومادر حیات بوکان لقب گرفته است.
چندسالی است که رودخانه سیمینه رود در سایه بی توجهی مسولین وصدور مجوزهای بی ظابطه وغیر کارشناسانه برداشت شن وماسه، میزبان لودرها و ماشین آلات کارخانه ها و کارگاه های ماسه شویی است ومالکین این کارخانه ها بدون درنظر گرفتن استاندارهای برداشت شن وماسه و ملاحظات زیست محیطی به جان سیمینه رود افتاده اند و تاکنون (خصوصا" در حوزه استخفاظی شهرستان سقز) برای برخورد با مالکان این کارخانه ها و جلوگیری از برداشت بی رویه شن وماسه ،اقدامی عملی صورت نگرفته است!
سوی استفاده این سودجویان وکم توجهی مسولان طی چند سال اخیر باعث شده سیمینه رود که در سالیانی نه چندان دور جزی ۱۱ رودخانه پرآب کشور بود امروزه با پایین آمدن شدید سطح آب آن به یکی از دغدغه های بزرگ طرفداران محیط زیست تبدیل شود ومادرحیات بوکان امروزه به سختی نفس بکشد!
درکنار برداشت بی رویه شن وماسه دلایل دیگری همچون کاهش بارش برف وباران، خشکسالی وحفر چاه های عمیق در حاشیه این رودخانه ؛در به وجود آمدن وضعیت اسفناک فعلی سیمینه رود دخیل هستند اما برداشت بی رویه شن وماسه بیشترین تاثیر را داشته و می توان گفت سیمینه رود را در آستانه مرگ قرارداده است!
پیشنهاد از مسولین انتظار می رود جهت جلوگیری از تخریب هرچه بیشتر سیمینه رود از صدور هرگونه مجوز برداشت از بستر این رودخانه خودداری نمایند و طریق مراجع قضایی تخلفات کارخانجات ماسه شویی حوزه سیمینه رود را پیگیری کنند.
